Autor dzieła „Od Rusi do Rosji’” jest naukowcem znanym głównie poza granicami swego rodzimego kraju. W ZSSR jego prace bywały niedostrzegane w środowisku historyków. Mógł mieć na to wpływ jego niezbyt poprawny politycznie życiorys. Syn opozycyjnej poetki i rozstrzelanego przez bolszewików w 1921 roku wroga klasowego, nie mógł się cieszyć uznaniem w środowisku marksistowskich naukowców. Sam zaś Gumilow, jak wielu jego rówieśników, kilkanaście lat spędził w łagrach. Dopiero nastanie pierestrojki otworzyło mu drogę do zaszczytów, jednak zmarły w 1992 roku, nie zdążył już nacieszyć się zbyt późno nadeszłym sukcesem.
„Od Rusi do Rosji” jest ostatnią pracą Gumilowa, wydaną pośmiertnie i uznaną też za najbardziej kontrowersyjną w dorobku słynnego znawcy ludów Wielkiego Stepu. Co mogło budzić w tej pracy kontrowersje? W rodzimej Rosji, zapewne podkreślanie dobroczynnych wpływów dla dalszego rozwoju Rusi, stosunków z Imperium Mongolskim. Gumilow, miłośnik Mongolii, nie spoglądał na stosunki Rusko – Mongolskie, jak na ciągłą walkę Słowian o wyzwolenie spod jarzma azjatyckich najeźdźców, wręcz przeciwnie – lansował teorię o owocnej koegzystencji. Twierdził wręcz, że tylko w stosunkach ze Wschodem, ruski etos, mógł zachować swoje niepowtarzalne cechy. Takie poglądy, nie mogły się spodobać Rosjanom wychowanym na heroicznej legendzie zmagań militarnych z Tatarszczyzną.
Poza granicami Rosji kontrowersje budził nacjonalizm autora, niechęć do Polaków i Żydów. Dla czytelnika z Polski, przeczytanie tej książki, jest jedną z nielicznych szans na zapoznanie się poglądami Rosjan, na dzieje rywalizacji pomiędzy naszymi krajami. Konflikt o zabranie ziem Ruskich między Wielkim Księstwem Litewskim, a Moskwą, po nastaniu unii Polsko – Litewskiej, miał się bowiem szybko rozpalić w tlący się do dziś konflikt polsko – rosyjski.
Publikacja rosyjskiego historyka jest właściwie esejem przedstawiającym w plastyczny sposób historię narodu Rosyjskiego, od czasów Rusi Kijowskiej, do okresu panowania Piotra I. Panowania, podczas którego, według autora ostatecznie ukształtowało się państwo, które dziś nazywamy Rosją.
Przez całą pracę Gumilowa przebija pogląd, że tak naprawdę Rosja nie jest częścią Europy. Autor przeciwstawia opanowaną przez Rosję Eurazję, w której panuje przejęta z Bizancjum kultura prawosławna, Europie, czerpiącej dziedzictwo kulturowe z tradycji Cesarstwa Zachodniego i Rzymu. Granica między kulturą rosyjską a zachodnią, przebiega według autora wzdłuż wschodniej granicy Polski.
Skierowanie się na wschód było dla Rosji jedyną słuszną drogą. W kulturze zachodniej, Rusowie mogliby być tylko obywatelami drugiej kategorii, zaś podbijając państewka koczowników na Wschodzie, mieli szansę stać się potęgą rozdającą karty w politycznej grze. Gumilow stawia tezę, że Rosja wypełnia lukę pomiędzy Zachodem a Chinami. Kultura rosyjska zaś tym różni się od zachodniej, że czerpie po równi z cywilizacji Wielkiego Stepu i tradycji Wschodniego Cesarstwa Rzymskiego. Podkreślanie wpływu czynnika stepowego, azjatyckiego w kształtowaniu się Rosji, zaznaczone jest tutaj stwierdzeniem, że państwo moskiewskiej, więcej czerpało z kultury mongolskiej, niźli z tradycji wytworzonej w czasach Rusi Kijowskiej. Dzisiejsza więc Rosja jest więc raczej następczynią zmongolizowanej Moskwy, a nie Rusi wyrosłej w tradycji Kijowskiej.
Autor stawia takie tezy, jako rosyjski patriota, wręcz nacjonalista, według którego dziejowym przeznaczeniem jego państwa był podbój ogromnych obszarów Eurazji, rozciągających się aż ku granicy z Państwem Środka.
Trzeba przyznać, że poglądy Gumilowa, o bardziej azjatyckim, niźli europejskim rodowodzie państwa Carów i Wodzów Rewolucji, doskonale pasują do popularnego w Polsce wyobrażenia przedstawiającego naszych wschodnich sąsiadów jako bardziej Azjatów, a nie braci Słowian. O tyle to ciekawe, że poglądy Polaków wynikają z niechęci do Rosji, zaś wizja Gumilowa bierze się z uwielbienia dla swego państwa, paradoksalnie są one jednak ze sobą zgodne.
Język dzieła jest bardzo przyjemny w odbiorze, pomimo nieco zniechęcającego wstępu, w którym autor wykładając swą teorię naukową, stosuje przy tym wiele terminów dla laika niezbyt czytelnych, na szczęście wydawnictwo zadbało o umieszczenie na końcu książki słowniczka terminów naukowych.
Książka jest pozycją wartą przeczytania przez każdego miłośnika historii. Choć niektóre teorie autora mogą bez dwóch zdań budzić kontrowersje, dodają jednak pracy „Od Rusi do Rosji”odrobinę pikanterii. Wszak czy to nie ciekawe, spojrzeć przez chwilę na dzieje naszej części Europy, oczyma historyka o poglądach diametralnie odmiennych od ogólnie przyjętych?
Na uwagę zasługuje także piękne wydanie pracy, sprawiające, że książka będzie ozdobą każdej biblioteczki.
Autor: Lew Gumilow
Tytuł: Od Rusi do Rosji
Wydawnictwo: Instytut Wydawniczy Erica
Rok wydania: 2009
Ilość stron: 318
Cena: 39 zł
oprawa twarda
Autor recenzji
| Andrzej Górecki |
Jesteśmy częścią StacjaKultura.pl
